,,შინდს დაჭყლეტენ, საცერში გაატარებენ და წამოადუღებენ. სამწვადეს ჭრიან და შინდის ჟევეში ერთი კვირა ინახავენ”

ვიწყებ, ვიწყებ მარგალიტებს – გაიცანით საინგილოში შენახული გემო და სურნელი!!

“გასტრონომიული მუზეუმი” წარმოგიდგენთ – ჰერულ/ინგილოურ გასტრონომიულ კულტურას იგივე ჩვენი ჩრდილო – აღმოსავლეთ-კახური გემოები და სურნელება!!!

როგორც იცით, ძველი ქართული გასტრონომიული წიგნები არ გვაქვს. მხოლოდ 2-ია XIX საუკუნეში:

1. ერთი ემიგრანტმა ბატონიშვილმა ბაგრატმა პერებურგში თარგმნა ქართულად და წინასიტყვაობაში დაწერა – ქართველებს პირველად ვუწერ სანოვაგე წიგნსაო; ეს იყო 1818-ში;

2. მეორე წიგნი რეცეპტებით კნეინა ჯორჯაძემ გამოსცა 1874 წელს!

ეთნოლოგიურ უხვ მასალებში აქცენტები სარიტუალო, სამგლოვიარო ან საახალწლო-სააღდგომო დღესასწაულებზე კეთდება.

რეცეპტურა, რეცეპტის დისკურსი და გასტრონომიული ლინგვისტიკა ცალკე თემაა და ამ მხრივ მასალები არ არსებობს.

ასევე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია – კულტუროლოგიის მთავარი საყრდენის – მეხსიერების კვლევების ჩატარება და გასტრონომიის – როგორც კულტურული/კოლექტიური მეხსიერების ცალკე შესწავლა.

ასევე ჩემთვის, კვლევისას – ერთ-ერთი წყაროა მხატვრული ლიტერატურა და უცხოელი მოგზაურების ჩანაწერები საქართველოზე; ჰაგიოგრაფიულ ხანაში კი, მონასტრის ტიპიკონები და უფრო აქეთ მეფეთა დოკუმენტაცია – ხარკისა თუ მზითვის სიგელ-გურჯები;

მაგრამ აქაც რეცეპტის დისკურსი ნაკლებად მხვდება, მხოლოდ ნივთები და მეურნეობის აღწერა; და ასე, აბზაც აბზაც, ვპოულობ, ვინიშნავ, ვნუსხავ, ვახარისხებ – როგორი იყო ძველი ქართული გემო და სუნი;

რეცეტურა წერია ძველ სააქიმო წიგნებში და კარაბადინებში, თუმცა არა გემოვნების გამო, საჭიროების გამო, თუმცა თავისთავად საინტერესო მასალაა წინარე ქართველების გასაცნობად!

გასტრონომიული მუზეუმის იდეა კი, მაინც ივანე ჯავახიშვილის ექსპედიციის რემინისცენციაა ჩემთვის;

სწორედ მისი “მასალებისგან”, რომელიც 1935 წელს გამოსცა და ამ წიგნთან ერთად ვიძინებ და ვიღვიძებ;

2022 წლიდან ახალ პროექტს ვიწყებ – აუცილებლად ჩავალ ყველა იმ სოფელში, რაზეც ამ წიგნში წერია და გადავამოწმებ – რა შერჩა ამ 100 წელიწადში ქართულ სამზარეულოს? მხოლოდ ამგვარი “რევიზიით” არის შესაძლებელი გასტრონომიული კულტურის მაჯისცემის დაჭერა – დიაქრონიული მეთოდი ერთადერთია, რომელიც მეხსიერების კვლევაში დასკვნას მოგვცემს;

სწორედ ამ წიგნში, ჯავახიშვილთან, ყველაზე ფართოდ არის მონათხრობი საინგილოს სამზარეულოს შესახებ. წიგნის გამოცემის წელს საინგილო უკვე დაკარგული გვაქვს;((( ჩვენი ულამაზესი ჰერეთი აზერბაიჯანის საზღვრებში 1921 წლიდან შევიდა;((

და წიგნის „საინგილო-ს ქვე-თავში – ყველაზე მეტად იკითხება ნაწამები ჰერეთის მძიმე ისტორია – ტექსტის ლექსიკაშიც „ომია“ – ბევრი ქართული სიტყვა დაკარგულია და ჩანაცვლებულია თურქული სიტყვებით;

ასეა: საუკუნეების გასვლის შემდეგ, ენაში ყველაზე მეტად რჩება დამპყრობლების ნატერფალი………………………

ძველი ჰერეთის გასტრონომია უნიკალურია და გაგაოცებთ იქაური გემოვნური სიუხვე

ინგილოური სამზარეულოს კვლევისას წყაროებად გამოვიყენე – მოსე ჯანაშვილი, ზაქარია ედილი, ივანე ჯავახიშვილი, 19 საუკუნის პრესა, კავკასიურ ენათამეცნიერების სახელმძღვანელო გიორგი კლიმოვის შესრულებით, სვოდეშის სიის სისტემა და სხვა რამდენიმე ავტორი!!!

თქვენ არც კი წარმოგიდგენიათ – რამდენი ქართული სიტყვაა ჩამალული ინგილოურ სამზარეულო ენაში, რამდენი კოდი!!

“ქადის ცომის ფურცელი გადაკეცეთ და ყბა-ყბაზე მიადებინეთო” – როგორია?!!

რამდენი პური, ფლავი, შეჭამადი, გირცი/ხინკალი, სანელებელი, ტყემლისა თუ შინდის წოწოქა და წუა გვქონია.

სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონიც ჩემი კვლევების ერთ-ერთი წყაროა – სწორედ იქ მოხსენიებულია – ხმელიდან გამოხდილი მჟავე – „წოწოქა“ და ნედლისგან გამოხდილი მჟავე – წუა, ზოგნი საწებელს უწოდებენო;

ჰერეთში შინდის საწებელს „შინდის ჟევე“ ჰქვია, რაც მიუთითებს, რომ წოწოქაც და წუაც იყო მჟავე.

დაჩეჩქვილი ალუჩის ცხარე გარნირი, ფაშვის ხინკალი, ალუბლისა და მაყვლის ისრიმნარევი სასმელი… გაოცდებით, რასაც გიამბობთ.

სოფელი კახის მკვიდრი მიამბობს ტელეფონში რეცეპტებს და მე ცრემლმორეული ვიწერ (პირობა მივეცი – ჩავალ!!)

ლამაზი ქართულით, ჰერეთის მკვიდრი, ამჯერად აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე დარჩენილი ხმა ჰყვება:

მადლობა, რომ დაინტერესდით ჰერული სამზარეულოთი… გვინდა გვერდი გავაკეთოთ და ჰერული კერძები გამოვფინოთო, ბევრი რამე იკარგება. გვაქვს რამდენიმე კერძი, რომელსაც მხოლოდ აქ ინგილოები ვამზადებთ. ძველით ახალ წელს “ბებრის ახალ წელს” ვეძახით აქ, რადგანაც მოხუცები მარხულობენ და მხოლოდ შობის მერე, ძველით ახალ წელს იხსნილებენ. საახალწლოდ ვამზადებთ დამჟავებულ მწვადს!!!

მაშ, ასე გაიცანით ჰერული სამზარეულოს მარგალიტი – დანამჟიევ წოდ!!

ფოტოზე ექსკლუზივია: ეს ფოტოები “გასტრონომიულ მუზეუმს” საინგილოდან (კახის რაიონის სოფელი კახი) გადმოუგზავნეს!!

შეიძლება ითქვას, რომ ეს უნიკალური მწვადის ვერსია მხოლოდ ჰერეთში შემოინახეს ინგილოებმა. ამ და კიდევ სხვა რეცეპტებს – ფოტოებით, თანდათან მოგაწვდით!

რეცეპტი:

1. შინდობის დროს მზადდება – ჟევე, შინდის ჟევე! მწიფე შინდს დასჭყლეტენ, საცერში გაატარებენ და წამოადუღებენ. უმატებენ მხოლოდ მარილს, წიწაკას და ნიახურს. ინახავდნ ქილაში!!

2. საახალწლოდ ღორებს კლავენ. სამწვადეს ჭრიან და შინდის ჟევეში ერთი კვირა ინახავენ – ახლა მინის ქილებში, ადრე – თიხის ქილებში;

შინდში დამჟავებულ მწვადს ერთი კვირის შემდეგ, შამფურზე წვავენ;

ასევე ერთი უნიკალური მწვადის რიტუალი-ვერსია უწერია ზაქარია ედილს, რომელზეც გავვოცდი და შემდეგ და შემდეგ გიამბობთ!!!

გემო და სუნი – ყველაზე მეტად ინახავს სამშობლოს!!!

ვწერ ამ სტრიქონებს და ჩემი წილი საინგილო მტკივა;(((

დარჩით ჩვენთან, ჩვენთან მაგარია

ესმა კუნჭულია, ჟურნალისტი